Zondag 21 mei 2023 was het een heerlijke warme lentedag terwijl ik drie workshops Canitrailen mocht geven tijdens het CaniSport Event. Een uitgelezen kans die ik met beide handen heb aangegrepen om de aanwezige deelnemers ‘live’ de signalen van oververhitting/ warmtestress te laten zien en te vertellen over hoe een hond z’n warmte kwijt kan raken. Veel eigenaren die verantwoordelijk zijn voor het welzijn van hun hond zijn zich niet bewust van de signalen van hun hond, omdat ze het vaak ook nooit geleerd is of zich er nooit zo in verdiept hebben.

Ik vind het dan ook mijn missie om deze informatie wel zoveel mogelijk te delen, omdat er in de media een hoop ongefundeerde beweringen voorbij komen en er nog vastgehouden wordt aan oude stigma’s die al lang achterhaald zijn. Ik blijf m’n informatie up-to-date houden door op de hoogte te blijven van alle nieuwe ontwikkelingen en onderzoeken bij werkhonden in o.a. het leger die vaak bij extreme temperaturen hun werk moeten doen.

HOE ZWETEN HONDEN
Honden hebben NIET zoals mensen de mogelijkheid om hun warmte volledig via zweten kwijt te raken. Hoe doen ze dat dan wel?

Honden kunnen zichzelf koelen door EVAPORATION (verdamping), CONDUCTION (geleiding), CONVECTION(convectie) en RADIATION (straling).

– EVAPORATION oftewel VERDAMPING vindt plaats door het hijgen (panting) van je hond. De lichaamswarmte die je hond kwijt wil wordt uit het lichaam verdreven via het oppervlak van de tong door verdamping van waterdruppeltjes op het tongoppervlak. Tot op zekere hoogte is dit proces effectief. Kort snuitige, brachycefale honden worstelen om zichzelf effectief af te koelen met deze methode. Niet alleen omgevingstemperaturen boven 31 graden Celsius maar ook vochtige omstandigheden (luchtvochtigheid vanaf 60%) maken deze methode minder effectief.

Hijgen kan dus efficiënt voor honden zijn om bij hogere omgevingstemperaturen af ​​te koelen, maar deze manier van koelen vraagt heel veel van het hele lichaam, vooral op het hart en de luchtwegen. Daarom is het belangrijk dat oude honden, honden met overgewicht, kortschedelige rassen en honden met hart- of ademhalingsproblemen niet te lang mogen blijven hijgen, maar direct gekoeld worden als ze beginnen te hijgen!

– CONDUCTION oftewel GELEIDING is afhankelijk van de overdracht van warmte van een warm oppervlak (de hond) naar een koeler oppervlak. Een goed voorbeeld hiervan is een hond die op zijn buik (minder haar) of helemaal gestrekt (liezen en oksels op de grond) ligt op koel, schaduwrijk gras.

– CONVECTION oftewel CONVECTIE is het verkoelende effect dat bewegende lucht ons biedt, zoals een koud zomerbriesje of ventilatoren.

– RADIATION oftewel STRALING is de overdracht van warmte aan de omgeving. Straling is niet effectief als de lichaamstemperatuur van de hond de omgevingstemperatuur nadert. En hoe dichter en dikker de vacht is hoe minder ze hun warmte op deze manier kwijt kunnen. Het zogeheten koel-vest geeft je hond verkoeling op basis van dit principe.

c

VERSCHILLENDE LAGEN IN DE VACHT
De vacht van de hond bestaat uit een combinatie van dekharen, onderwol, huid en de onderhuid die samen een isolerende factor vormen die de hond beschermd tegen warmte en koude. Door de verschillende lagen vacht en huid komt er een isolerende luchtlaag tussen deze lagen. Net zoals bij een thermoskan zit er tussen de verschillende wanden een isolerende luchtlaag. Deze zorgt ervoor dat warme drankjes warm blijven en koude drankjes koud. Net zo werken de luchtlagen in de vacht van de hond. Ga je de hond kort scheren, dan neem je de laagjes weg dus ook de isolerende luchtlaag. Hierdoor biedt de vacht geen bescherming meer tegen warmte en koude. Of kan je hond zelfs verbranden omdat de vacht niet meer kan beschermen tegen de zon. Maak je je hond aan de bovenkant nat om hem af te koelen, dan heeft dat geen enkel voordeel. Eerder een nadeel want je sluit daardoor de luchtlaag in de vacht en dus ook de isolerende factor tegen warmte.

Je hond helemaal (dus ook de bovenkant) nat laten worden door bijvoorbeeld te gaan zwemmen of natte doeken op de rug van je hond te leggen heeft dus niet zoveel zin.

c

EXTREEM HOGE LICHAAMSTEMPERATUUR
Als je hond zijn lichaamstemperatuur niet normaal kan houden kan dat een hitteberoerte als gevolg van het vrijkomen van ontstekingseiwitten veroorzaken. Deze eiwitten verwoesten het centrale zenuwstelsel, het cardiovasculaire systeem, de nieren, de longen, het maagdarmstelsel en de bloedstollingsroutes. Lichaamstemperaturen hoger dan 41 graden Celsius resulteren in multi-orgaanfalen, aangezien celdood optreedt als reactie op het vrijkomen van enzymen, cytokines en ontstekingsmediatoren. Het gevaar van stolling van lichaamseiwitten leiden dan tot onomkeerbare beschadigingen (vergelijk het maar met het koken van een ei) aan de organen.

c

WAT ZIJN DE SIGNALEN VAN OVERVERHITTING
# Extreem snel aanhoudend hijgen (eventueel met afwijkend snurkend geluid)
# Glimlachen; een hijgende “glimlach”-lippen naar achteren getrokken om meer van het tandvlees bloot te leggen; m.a.w. het oppervlak van de mond vergroten – je hond heeft geen plezier!
# Gescoopte tong; de tong is heel lang, aan het eind breed en vaak gekruld
# Slijmvliezen donkerrood tot paars (soms zelfs blauw) gekleurd (bij lip of ooglid)
# Veel kwijlen, witte dikke slijmplekken op de tong, braken of diarree
# Sloomheid; traag of ongecoördineerd bewegen, commando’s terughoudend opvolgen
# Ogen geknepen en naar achteren getrokken; spleetoogjes ipv normale ovale vorm
# Oren naar achteren en gehoekt getrokken
# Plat op de grond in de schaduw willen gaan liggen; liezen en oksels raken de grond
# Warm aanvoelen, voel in binnenkant bek, binnenkant oren, in de liezen en bij meting temperaturen tussen 40.5 graden (oververhit) en 42 graden (hyperthermie). Normale temperatuur is 38/39 graden.
De temperatuur van de hond is echter geen betrouwbare indicator. Fitte, atletische honden kunnen zich prima redden bij korte periodes van zeer hoge interne temperaturen. Een “normale” WERKtemperatuur voor zo’n hond kan oplopen tot wel 40/41,5 graden Celsius. 
# Buiten bewustzijn raken

c

WAT MOET IK DOEN BIJ OVERVERHITTING
Bij een oververhitte hond stop je meteen met je activiteit en is onmiddellijk koelen van levensbelang.
Hoe doe je dat:
– Koele plek; Breng je hond direct naar een schaduwrijke liefst koele plek
– Koele luchtstroom; Zorg voor een koele luchtstroom; d.i. een ventilator, in de wind of zelf wind maken met je jas
– Bloedvaten openzetten; Maak de voetzooltjes, de liezen, oksels en hals nat. Kan je hond in het water staan zorg er dan voor dat je hond tot en met z’n buik in het water staat, laat je hond in de schaduw in het natte gras liggen of maak een handdoek nat, leg het op de grond en laat je hond erop liggen. Maak de vacht van je hond aan de bovenkant zo min mogelijk nat; dat brengt amper verkoeling en kan door het sluiten van de isolerende lagen in de vacht zelfs het tegengestelde effect hebben.
– Water drinken; Laat je hond zo snel mogelijk water drinken in kleine porties.
– Koelen met alcohol; Maak de voetzooltjes, oksels en liezen nat met alcohol.  Koelen met alcohol (>70%) is de beste manier om de lichaamstemperatuur van je hond zo snel mogelijk te laten zakken, omdat door de alcohol de vaten zich direct verwijden waardoor hitte snel afgevoerd kan worden.
– Direct contact opnemen met de dierenarts

c

GOED LEIDERSCHAP
Voordat jullie ergens gaan canitrailen kijk je altijd eerst naar de fysieke gesteldheid van je hond en onderstaande omstandigheden voor je beslist of jullie gaan sporten en hoe lang jullie gaan canitrailen:

*Dagtemperatuur en het verloop; hoe warm is het en hoe snel gaat de temperatuur in de komende uren omhoog; in de vroege ochtend is de temperatuur het laagst en is de omgeving afgekoeld, terwijl in de avond de warmte van de hele dag nog lang kan blijven hangen.

*Acclimatiseren; is het net de eerste dag warm of zijn de afgelopen twee weken de temperaturen al geruime tijd hoog; ook een hond moet wennen aan de warmte (acclimatiseren). Afhankelijk van de fitheid van je hond en de weersomstandigheden duurt acclimatiseren gemiddeld 10 tot 20 dagen.

*Luchtvochtigheid; wat is de luchtvochtigheid die dag: vanaf de 60% kan je hond al veel minder vocht via het hijgen verdampen om af te kunnen koelen. Bij een luchtvochtigheid van 80 tot 100% is de lucht volledig verzadigd met waterdruppels en wordt het lichaamskoelingsysteem van je hond volledig teniet gedaan. In onderstaande Hitte Index Hondensporten staan wat richtlijnen mbt sporten met je hond bij bepaalde temperaturen en luchtvochtigheid, zoals Canicross, Bikejoren en Dogscooter. Meer wetenschappelijke achtergrondinfo over deze cijfers vind je via deze link naar de ASSA.

*Windsnelheid en windrichting; welke wind er waait en hoe sterk de wind is; een noord tot noordoosten wind in de lente is koud en droog; een noord tot noordwesten wind in de zomer en herfst geeft koelere lucht; en in de winter zorgt de noordoosten en oosten wind voor koudere lucht. Heeft je hond een lange dubbele vacht dan kan de wind voor veel minder verkoeling zorgen als bij een hond met een kortharige enkele vacht.

*Vooronderzoek omstandigheden; onderzoek vooraf of er op jullie route voldoende schaduw is, zo min mogelijk opgewarmd zand of asfalt en of er water onderweg is om in af te koelen. Pas de afstand en lengte van jullie Canitrail aan, neem extra vers water mee met een opvouwbare drinkbak en zorg voor extra water voor na afloop of eindig bij een beekje. Neem desnoods een flesje pure alcohol mee om bij nood te kunnen gebruiken als er geen water in de buurt is om je ons snel te laten afkoelen.

*Aanpassen afstand: Lange perioden bij zeer hoge temperaturen sporten is gevaarlijk, zelfs als de hond fit en geconditioneerd is, als de lucht heet is en de luchtvochtigheid hoog is, waardoor koeling moeilijk wordt! Pas dus jullie afstand aan in de periodes dat je hond nog onvoldoende gewend is aan de warmte in de komende weken. Had je je ingeschreven voor een 15km Canitrail maar is je hond nog onvoldoende gewend aan de temperatuurverandering en loopt de temperatuur snel op in de 2 uur na de start, ga dan voor een kortere afstand of ga helemaal niet. Het welzijn van jouw hond is jouw verantwoordelijkheid dus wacht niet op een beslissing van de organisatie.

*Je hond bepaalt wat ie nodig heeft; Heb je alles vooraf goed overwogen en gaan jullie vroeg in de ochtend op Canitrail avontuur laat je hond onderweg drinken totdat hij ervoor kiest om te stoppen (tenzij het een dwangmatig probleem is). Je hond heeft waarschijnlijk korte drinkpauzes nodig om braken te voorkomen, maar blijf terugkeren naar het water totdat de hond het niet meer wil. Bied regelmatig het water aan dat je hebt meegenomen. Het kan zijn dat je hond het niet wil, maar blijf het toch aanbieden. Wees dus niet zuinig in het water dat je meeneemt!

 

HOUD JE HOND FIT
We gaan een periode tegemoet van warmere dagen, maar dat hoeft niet te betekenen dat jullie niets hoeven te doen. Jullie trainingen zullen heel flexibel meer aangepast zijn aan de weersomstandigheden en meer aangepast aan het behouden van jullie basis-fitness-niveau. Je gaat nu niet meer jullie uithoudingsvermogen, kracht, snelheid of duurvermogen op- of uitbouwen. Weet dat als jullie fit blijven, jullie een fit hart hebben dat tijdens het canitrailen een lagere hartslag geeft als bij een ongetraind team. Hoe lager de hartslag, hoe beter je hond met de warmte om kan gaan. Als je hond de hele zomer op z’n kont heeft gezeten, dan zullen jullie in september/ oktober de eerste 2-3 weken van jullie trainingen uitsluitend moeten acclimatiseren.

Een getrainde hond is dus beter in staat is om om te gaan met de warmte als een hond die bijvoorbeeld drie weken uit de roulatie is vanwege een blessure. Oude honden, jonge pups en honden met overgewicht kunnen hun lichaamstemperatuur ook niet zo goed regelen. Het handhaven van een gezond lichaamsgewicht moet worden beschouwd als een belangrijk managementinstrument om het HRI-risico te beperken.

c

TOEVOEGING: Net als bij mensen gaat ook bij honden de lichaamstemperatuur omhoog tijdens het hardlopen. Het op 15 oktober 2021 gepubliceerde onderzoek “Changes in Body Surface Temperature Associated with High-Speed Treadmill Exercise in Beagle Dogs Measured by Infrared Thermography”  bevestigt dat de lichaamsoppervlaktetemperatuur van honden wordt beïnvloed door snelle fysieke inspanning. Een significante temperatuurstijging bij alle ROI’s trad op na draf en galop, en duurde tot 15 minuten NA de inspanning, wat erop wijst dat spierwerk tijdens de intensieve fase van het hardlopen een aanzienlijke hoeveelheid warmte genereerde. Bovendien hadden de daaropvolgende vaatverwijding van het oppervlakkige vaatstelsel en de verdeling van het bloed een effect op de stijging van de lichaamsoppervlaktetemperatuur.

Statistische analyse gaf na de intensieve galopfase de hoogste temperatuur aan ter hoogte van de bovenarm, schouder en dij, en de laagste ter hoogte van het kruis, de rug en de nek. Het bovenstaande plaatje is een voorbeeldthermogram van de linkerkant van de hond, genomen net na de training op de loopband, waarbij de zeven interessegebieden (ROI’s) zijn aangegeven: nek (NC), schouder (SH), bovenarm (UF), rug (BC), borst ( CH), kruis (CR) en dij (TH).

Windhonden vertoonden na het racen ook een significante stijging van de lichaamsoppervlaktetemperatuur boven de musculus gastrocnemius, gemeten met infrarood thermografie. Dit kan in verband worden gebracht met een toename van de bloedstroom in de spieren om aan de verhoogde zuurstofbehoefte tijdens het sporten te voldoen. Naarmate de interne temperatuur begint te stijgen, wordt ook de vaatverwijdende respons geactiveerd om de in de spieren gegenereerde warmte via de huid naar de omgeving over te dragen.

Een onderzoek op sporthonden, waarbij de kerntemperatuur van het lichaam werd gemeten met opneembare sensoren en de oortemperatuur met IRT, meldde dat de temperatuur pas 60 minuten NA het sporten terugkeerde naar het rustniveau!!!! Met andere woorden als je na een zeer intensieve training onder warme omstandigheden je een cooling down hebt van ongeveer 15 minuten, de kerntemperatuur van je hond nog helemaal niet ‘normaal’ is. In een aantal studies werd zelfs bevestigd dat als je je hond daarna in de auto doet om bij te komen, de lichaamstemperatuur zelfs weer omhoog kan blijven gaan. Oververhitting heeft namelijk een momentum!

Ik pleit dan ook om de cooling down juist onder warmere omstandigheden te verlengen door bijvoorbeeld 30 minuten te gaan wandelen met heel veel snuffelmomenten om de hartslag omlaag te brengen (snuffelen heeft een enorm effect op het verlagen van de hartslag) , je hond buiten de auto in de schaduw of in het water te laten ‘uithijgen’. Pas als z’n ademhaling weer normaal is, is je hond klaar om in de auto te gaan rusten. In de auto ligt er voldoende water waar je hond bij kan om uit te drinken, heb je misschien wel een koeldeken waarop hij kan liggen en voldoende luchtstroom waardoor z’n lichaamstemperatuur niet verder omhoog kan gaan: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7222851/

c

TOT SLOT
Het allerbelangrijkste wat ik de afgelopen jaren heb geleerd over hittestress, oververhitting, hyperthermie is wel dat er GEEN standaard temperatuur en GEEN standaard luchtvochtigheid is waarbij het voor ALLE honden onverantwoord is om nog te gaan canitrailen.

Wel vind ik dat je je volledig bewust moet zijn van bovenstaande informatie en factoren die meespelen. En blijf je hond goed observeren…ook al zijn jullie al heel wat jaartjes samen! Het is ontzettend belangrijk om je hond door en door te kennen zodat je weet hoe hij reageert op warmte, luchtvochtigheid en of zijn vacht bijvoorbeeld geschikt is om bij hoge temperaturen te gaan canitrailen. Observeer, observeer, probeer, en leer. Weet wat je doet; wees altijd alert ook al denk je dat je alles al weet. Vertrouw je eigen onderbuik gevoel, maar vertrouw vooral ook het instinct van je hond. Ik heb een Podenco gezien die uitstekend en nog super fris erbij liep bij 20 graden Celsius en 80% luchtvochtigheid, terwijl mijn Witte Herder niet vooruit te branden is bij 15 graden Celsius en 65% luchtvochtigheid:)

 

©2023 Dorethea Bil – Canitrail.NL